Roland Barthes

In 1957 publiceert hij het boek Mythologies. Hierin analyseert hij, met behulp van de linguïstiek van Saussure, alledaagse beelden en producten uit de populaire cultuur (van het Frankrijk van de jaren vijftig), waaronder wijn, kapsels van Romeinen in Hollywoodfilms, biefstuk met friet, worstelaars, de Citroën DS en nieuwsfotografie.

De Citroën DS bijvoorbeeld wordt in advertenties niet alleen getoond als een snelle manier van voortbewegen, zoals alle andere auto's, maar als een goddelijke plek, die tevens zeer huiselijk is. Aan de eerste betekenis, de denotatie (een Citroën is een auto), wordt dus een tweede betekenis, de connotatie (een Citroën is goddelijk en huiselijk), gegeven. Als men de afkorting DS uitspreekt, zegt men tegelijk déesse, Frans voor godin.

Levinas en Dekalog

In een bijlage bij de DVD-box schrijft Reinier Niehoff een essay waarin hij een buitengewoon interessante link legt tussen de tien films en de filosofie van de Joods-Franse filosoof Emanuel Levinas. Deze is vooral bekend geworden door de bijzondere vorm waarin hij zijn moraalfilosofie ontvouwt. De meeste schrijvers leiden de moraal af uit een goddelijk gebod of uit een humanistisch plan, meestal gebaseerd op een sociaal-evolutionaire ontwikkeling (groepsbelang). Levinas slaat een geheel andere weg in wanneer hij stelt dat het morele handelen van de mens volledig wordt bepaald door het gelaat van de Ander (met een hoofdletter). Pas wanneer we de Ander zien weten we wat we doen moeten en daarmee schept de Ander ook onze verantwoordelijkheid. Tussen twee mensen bestaat altijd een asymmetrische en oneindige verantwoordelijkheid (oneindig voor mij). Die verantwoordelijkheid kan het “ik” nooit delen met een ander, het is die Ander die mij verantwoordelijk maakt.

Jan Hendrik van den Berg